آنچه در این گفت‌و‌شنود می‌خوانید یک مباحثه یا پژوهش تاریخی نیست، دل‌گفته‌های پیر روشن‌‌ضمیر و دل‌آرامی است که نام او برای بسیاری از فعالان نهضت ملی آشنا و خاطره‌انگیز است.

در سال‌های قبل از انقلاب عمده‌ترین محورهای همکاری اقتصادی ایران و رژیم صهیونیستی، مسئلة نفت بود که ایران را به منزلة مهم‌ترین منبع تأمین‌کننده نفت اسرائیل درآورد. می‌توان گفت که همکاری نفتی و فروش گستردة نفت خام ایران به اسرائیل از مهم‌ترین جنبه‌های روابط ایران و اسرائیل بود که جنجال بسیاری در مناسبات ایران و اعراب به وجود آورده بود.

نیروهای انگلیسی که با هدف بیرون آوردن بین النهرین از دست عثمانی وارد این سرزمین شده بودند از سوم مارس 1917 (12اسفند 98 سال پیش) حمله به شهر بغداد را آغاز کردند و این شهر هشت روز بعد (11 مارس) به تصرف آنان درآمد.از نظر انگلیسی ها بغداد کلید تصاحب نفت عراق و سلطه بر سرزمین های عربی و کلید آسیای غربی بشمار می رود.

در سال‌های قبل از انقلاب عمده‌ترین محورهای همکاری اقتصادی ایران و رژیم صهیونیستی، مسئلة نفت بود که ایران را به منزلة مهم‌ترین منبع تأمین‌کننده نفت اسرائیل درآورد. می‌توان گفت که همکاری نفتی و فروش گستردة نفت خام ایران به اسرائیل از مهم‌ترین جنبه‌های روابط ایران و اسرائیل بود که جنجال بسیاری در مناسبات ایران و اعراب به وجود آورده بود.

اکتشاف و استخراج نفت در عربستان سعودی در کمتر از یکصد سال قبل این کشور را که به لحاظ جمعیت و نیروى انسانى و منابع معدنى و ذخایر طبیعى کشوری فقیر به شمار می‌آمد به یکباره به کشوری ثروتمند و پرنفوذ تبدیل کرد.

در کمتر از یکصد سال قبل کشف و استخراج نفت در عربستان به کلی سیمای زندگی در این کشور را تغییر داد و شهرنشینی که از گذشته های بسیار دور در آن وجو داشت را به تصویر غالب زندگی تبدیل کرد.

دی ماه 1349 در تهران اعلام شد که مذاکرات ایران با کنسرسیوم نفت به نتیجه نرسیده است. خبرگزاری های 4گانه غرب این اعلامیه دولت ایران را خبری بد برای اقتصاد جهان توصیف کرده بودند و نوشته بودند که پی آمدهای منفی بر اقتصاد بین المللی و بورسها و بازارهای سهام خواهد داشت. همین تبلیغات سبب شد که مذاکرات سریعا از سرگرفته شود و به نتیجه مورد انتظار برسد.

شرکت انگلیسی کاستین، در چا‌بهار، برای ساختمان‌های عادی، غارت است که ما با آن‌ها منعقد می‌کنیم؛ یعنی آن‌ها ما را غارت می‌کنند. به دقت گوش دادند، ولی چیزی نفرمودند..

رضاشاه پهلوی در حال بازدید از تأسیسات نفتی آبادان

شاه در بحرانی که به جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل منجر شد سیاست تزویر دوگانه ای در پیش گرفت و به عنوان یکی از حکومتهایی که پایه های رژیم منحوس صهیونیستی را در منطقه استوار کرد عمل و نفت این رژیم جعلی را تامین کرد. این درحالی بود که خود را دوست مصر و کشورهای عرب معرفی می کرد.

علی رغم برکناری زاهدی، اوضاع اقتصادی کشور روز به روز بدتر می شد. گرچه که بعد از سقوط مصدق بهره برداری از نفت ایران را کنسرسیومی متشکل از کمپانی های غربی به عهده گرفت و درآمد ایران هم از بابت فروش نفت ( به صورت دریافت 50 درصد سود) به مراتب بیشتر از گذشته شد.

آلودگی استخراج نفت و گاز کانادا را به بحران کشانده است که بومیان این کشور را با مشکلات زیادی روبرو ساخته است.

کنسرسیوم قراردادی یک‌طرفه بود که به‌دنبال کودتای 28 مرداد و ازسرگیری روابط ایران و انگلستان برقرار گردید و حاکمیت کشور بر منابع نفتی را نقض کرد. این قرارداد به‌راحتی تلاش‌های چندساله‌ی مبارزات مردم برای ملی کردن صنعت نفت را نادیده گرفت.

۲۸ شهریور ۱۳۳۳ آمریکا و انگلیس موفق شدند قرارداد کنسرسیوم را به ایران تحمیل کرده و نفتی که به ظاهر ملی شده بود را از چنگ ملت ایران خارج کنند. با امضای این قرارداد، ایران که پس از کودتا جولانگاه آمریکا شده بود، بیش از پیش خود را وابسته به این کشور دید.

نمی‌توان از نهضت ملی شدن صنعت نفت سخن گفت و یادی از آیت‌الله کاشانی نکرد. سیاستمداری که رهبری جریان مذهبی در دفاع از ملی شدن صنعت نفت را به عهده داشت و در این مسیر، از اقدامات دکتر محمد مصدق حمایت کرد

سخنرانی مصدق در مقابل مجلس شورای ملی درباره لزوم ملی شدن صنعت نفت. شهریور سال 1330

مروری بر رفتار آمریکا در قبال ملی شدن صنعت نفت، نشان می‌دهد که این کشور برخلاف تصور برخی از محققان، اگر هم در ابتدای ملی شدن صنعت نفت، از ایران حمایت می‌کرده است، این کار نه به دلیل حمایت از حقوق ایران، بلکه برای تحت فشار قرار دادن انگلیس برای به رسمیت شناختن منافع نفتی این کشور بوده است.

محمد مصدق سیاست‌مدار، حقوقدان، نمایندهٔ چند دوره مجلس شورای ملی، و نخست‌وزیر ایران در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ بود. او پس از ترور رزم‌آرا و نخست‌وزیری کوتاه‌مدت حسین علاء به نخست‌وزیری رسید.وی رهبر نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران شناخته می‌شود.

اظهارات شریعت‌زاده که 120 هزار پوند حق‌الامتیاز دولت ایران را نصرت‌الدوله گرفته و صرف گردش در ‏اروپا کرده است، البته اشاره‌ای است به مذاکراتی که نصرت‌الدوله در بهار 1920 در لندن با مقامات شرکت ‏نفت انگلیس و ایران دربارة مطالبات معوقة دولت ایران از بابت حق‌الامتیاز نفت جنوب داشت.